برای هنر موسیقی و نوازندگی در هر سبک و سیاقی داشتن ساز خوب و باکیفیت مهم‌ترین قدم پس از ایجاد انگیزه و علاقه به نواختن است. ممکن است شما جزو آن دسته افرادی باشید که قصد یادگیری سه‌تار را دارید و به دنبال انتخاب سازی باکیفیت، خوش‌نوا باقیمتی مناسب هستید. در مقاله راهنمای خرید سه تار مبتدی و همچنین سه‌تار باکیفیتی بالا، شمارا برای انتخابی بهتر و شایسته‌تر همراهی خواهیم کرد.
موسیقی زبان مشترک بین تمامی مردم جهان در دوره‌های مختلف بوده و هست. این هنر گوش‌نواز و دل‌نشین زندگی بشر را زیباتر کرده و همواره ابزاری جهت ابراز احساسات بوده است. بسیاری از آلات موسیقی مرزها را درنوردیده و در بین ملیت‌های مختلف محبوب شده و تبدیل به سازی بین‌المللی شده‌اند، اما دراین‌بین هستند ملیت‌های بسیاری که همچنان ساز سنتی خود را می‌نوازند، سازی که در هر نوایش چندین سال قدمت و فرهنگ و هنر ملی نهفته است. سه تار یکی از زیباترین و سنتی‌ترین سازهای ایرانی است که همچنان افراد زیادی به‌ویژه قشر جوان علاقه‌مند به یادگیری و نواختن آن هستند. سه‌تار در گذشته به سه سیم شهرت داشته، حدود دویست و پنجاه سال پیش مشتاق علی شاه کرمانی برای صدادهی بهتر یک سیم به آن اضافه می‌کند که سیم مشتاق هم نامیده می‌شود. در واقع سه‌تار دارای چهارتار است.
تمام آن چه که به آن نیاز دارید در سر فصل های زیر به شما ارائه خواهد شد:
- جنس سه‌تار
- آشنایی با اجزای تشکیل‌دهنده سه‌تار
- راهنمای خرید سه تار و نکاتی که نباید فراموش شوند
سه‌تار در واقع از سازهای زهی و مضرابی است که در دوران قدیم جزو خانواده تنبور بوده است اما امروزه شباهت زیادی به تار دارد.
جنس سه تار
برای ساخت سه‌تار معمولاً از چوب گردو یا توت استفاده می‌کنند. جنس سیم‌های سه‌تار از برنج یا فولاد است و برای ساخت شیطانک و تزیین دسته و سیم گیر از استخوان استفاده می‌شود. چهار سیم سه‌تار از دو جنس ساخته‌شده‌اند. برای مثال سیم یک و سه از جنس فولاد، سیم دو و چهار از جنس برنز هستند. سیم سوم و چهارم سه‌تار بسیار به هم نزدیک هستند و معمولاً باهم نواخته می‌شوند. به مجموع این دو، سیم بم گفته می‌شود. سیم‌های سه‌تار در انتها به سیم گیر و در بالای دسته به گوشی‌های کوک متصل هستند. در راهنمای خرید سه تار این نکته را در نظر بگیرید که بهترین چوب برای سه‌تار چوب توت است و معمولاً زردرنگ است. هرچه چوب به‌کاررفته در ساز کهنه‌تر باشد به معنای کیفیت بالاتر ساز است. چوب‌های جوان پس از مدتی خم‌شده و تاب برمی‌دارند. ازآنجایی‌که جنس سه‌تار از چوب است (در کل جهت خرید هر ساز چوبی) فصل خرید نیز اهمیت زیادی دارد. کمترین تغییرات چوب از اوایل بهار تا اواسط تابستان اتفاق می‌افتد.
آشنایی با اجزای تشکیل‌دهنده سه‌تار
مهم نیست نوازنده مبتدی باشید یا حرفه‌ای، مهم این است که در هر صورت به دنبال راهنمای خرید سه تار خوب هستید. می‌توانید بامطالعه نکات مهمی که در این مقاله به شما ارائه می‌دهیم سه‌تاری باکیفیت خوب و درخور خریداری کنید؛ بنابراین خواندن این مطالب می‌تواند شمارا برای مقایسه بهتر انواع سه‌تار با مارک‌ها و جنس‌های مختلف یاری کند. این نکته قابل‌ذکر است که پیش از خرید سه‌تار و یا آلات موسیقی دیگر حتماً باید با اجزای سازنده ساز موردنظر خود آشنا شوید. در مقاله راهنمای خرید سه تار، تنها به نکات مهم جهت خریداری ساز اشاره نمی‌شود بلکه شما را کاملاً با سه تاری که قصد خریدش را دارید آشنا می‌کنیم.
اجزای تشکیل دهنده سه تار شامل دسته و کاسه، سرپنجه، خرک، پرده، شیطانک، صفحه و سیم گیر است.
به عنوان یک هنرجو و هنرمند باید بدانید که هر قسمت از سه‌تار چه نامیده می‌شود و چه وظیفه و کاربردی در ساز دارد. تا نسبت به سازتان آشنایی کامل نداشته باشید مطمئنا نمی توانید به حُسن انتخاب خود نیز مطمئن باشید.
اجزای تشکیل‌دهنده ساز سه‌تار شامل:
دسته و کاسه: سه‌تار همانند سایر سازهای زهی از دو قسمت کاسه (گلابی‌شکل) و دسته تشکیل‌شده است؛ که جنس هر دو آن‌ها از چوب است. ساز سه‌تار، ساز حجیم، جاگیر و سنگینی ازلحاظ وزنی نیست. دسته سه‌تار حدوداً ۴۰ تا ۴۸ سانتی‌متر است و قسمتی که گوشی‌ها در آن تعبیه می‌شوند، ۱۲ سانتی‌متر و پهنای دسته ۳ سانتی‌متر است. برای زیبایی و همچنین عمر بیشتر این ساز می‌توان برای پوشاندن دسته از استخوان شتر استفاده کرد. همچنین طول کاسه سه‌تار بین ۲۶ تا ۳۰ سانتی‌متر، عرض آن به‌تناسب بین ۱۲ تا ۱۶ سانتی‌متر و عمقش نزدیک ۱۳ سانتی‌متر است.
سرپنجه: سرپنجه چوبی است و در ابتدای دسته قرارگرفته که از طرفین به دوگوشی متصل می‌شود ( درمجموع سه تار شامل چهارگوشی است)
خرک: خرک نیز همانند کاسه و دسته از چوب ساخته‌شده و طولی حدوداً چهار سانتیمتری و ارتفاعی حدوداً هفت میلی‌متری دارد. خرک پلی است که وظیفه حمل سیم‌های ساز را دارد و به سیم‌ها اجازه ارتعاش می‌دهد و درنتیجه وظیفه انتقال صدا به صفحه ارتعاش و یا پوست و درنهایت به محفظه کاسه ساز را دارد. خرک نقش بسیار مهمی در صدادهی ساز دارد. فاصله سیم‌ها روی خرک خیلی مهم است، سیم‌های جفتی یعنی سیم‌های بم باید کنار هم باشند سیم سُل کمی از آن‌ها فاصله داشته باشد درواقع فاصله سیم اول با سل طوری باشد که موقع انگشت گذاری روی سیم اول یا دوم برای سیم دیگری مزاحمتی ایجاد نشود.
پرده: بر روی دسته سه‌تار پرده‌هایی قرار دارد که معمولاً از روده حیوانات یا ابریشم ساخته می‌شوند (امروزه این پرده‌ها از جنس نایلون هستند که کمک بیشتری در نوازندگی ساز می‌کند). این پرده‌ها فواصل موسیقیایی را مشخص می‌کنند. سه‌تار دارای ۲۵ پرده قابل حرکت است. ممکن است در ابتدا خرید ساز و یا در طول نوازندگی براثر حرکات انگشت این پرده‌ها جابجا شود. حتی جابجایی میلی‌متری هر یک از پرده‌ها می‌تواند در کیفیت صدای خارج‌شده مؤثر باشد. در صورت کوک بودن ساز اگر صدای ناهنجاری شنیدید ممکن است از جابه‌جایی این پرده‌ها باشد. درصورتی‌که خودتان اندازه دقیق آن‌ها را می‌دانید می‌توانید آن‌ها را به محل درستشان برگردانید و کیفیت و درستی نت موردنظر را با دیاپازن تست کنید. در غیر این صورت این کار را به استاد خود بسپارید. البته به‌مرورزمان و تسلط بر ساز خودتان می‌توانید از پس انجام این کار مهم بربیائید.
شیطانک: شیطانک که از جنس استخوان یا پلاستیک است بین دسته اصلی و پنجه ساز قرار دارد و درواقع کار آن تقسیم‌بندی سیم‌هاست.
صفحه: صفحه، چوب نازکی است که روی کاسه را پوشانده و خرک روی آن قرار می‌گیرد. بر روی صفحه سوراخ‌هایی برای تولید و تنظیم صدای بهتر ایجادشده است. صفحه دارای رگه‌هایی است که معمولاً باید ریز باشد. به‌طورکلی فاصله رگه‌ها باید حدود ۲ میلی‌متر و از ۴ میلی‌متر کمتر نباشد.
حتما بخوانید:
سیم گیر: سیم گیر در انتهای کاسه نصب می‌شود و انتهای سیم‌ها را نگه می‌دارد. جنس آن از شاخ قوچ، چوب شمشاد جنگلی یا فوفل است.
راهنمای خرید سه تار و نکاتی که نباید فراموش شود
- سه‌تار سازی کم‌صدا، باحالتی گرفته است و در بین نوازندگان این ساز به همدم اوقات تنهایی شناخته‌شده است. به قول استاد ابوالحسن صبا، سه‌تار برای یک نفر کم و برای دو نفر زیاد است» بنا براین صدای بلند داشتن امتیازی برای این نوع ساز محسوب نمی‌شود.
- در ادامه مقاله راهنمای خرید سه تار باید اشاره کنیم که اگر تازه‌کار هستید، سه‌تار مناسب برای شروع کار، سه‌تارهای مبتدی است البته شما اختیار آن رادارید که از همان ابتدای کار با یه ساز بسیار خوب شروع کنید، در این زمینه بهتر است حتماً با استاد خود مشورت کنید.
- در کل ساز ها از نظر کیفیت به سه دسته مشقی (برای تمرین نوازندگان مبتدی)، معمولی (برای نوازندگی و تمرین های عادی)، سازهای حرفه ای (به دلیل کیفیت در ساخت، جنس درجه یک و تولید بسیار عالی مناسب نوازندگان حرفه ای و اجرا در کنسرت می باشند)
- به پهنای دسته ساز دقت کنید. باید سازی را انتخاب کنید که مناسب اندازه دستان شما باشد. اگر انگشتان بلند و یا ضخیم دارید دسته‌های باریک برای شما مناسب نیست. برای آموزش سه‌تار برای کودکان نیز سازهایی در بازار وجود دارد که برای توان و دستان آن‌ها مناسب است.
- تناسب ضخامت دسته از بالا به پایین باید رعایت شده باشد. دسته سه‌تار از بالا نازک‌تر و هر چه به سمت پایین (کاسه) می‌رود ضخیم‌تر می‌شود.
- فاصله سیم‌ها از دسته نباید زیاد باشد. هنگام نواختن نباید سختی سیم را حس کنید.
- پس از کوک‌کردن ساز تمام‌پرده‌ها را امتحان کنید مبادا گز بزند و صدای ناهنجاری بدهد. همچنین اگر در هنگام خرید پرده‌های ساز نامیزان بود از فروشنده بخواهید آن‌ها را برایتان تنظیم کند.
- معمولاً سه‌تار را با مضراب نمی‌نوازند و با گوشه انگشت سبابه نواخته می‌شود؛ اما در نوازندگی مدرن از مضراب نیز برای نواختن استفاده می‌شود که تجربه خوش‌آهنگی بوده است.
- یک سه‌تار خوب صدای هر چهار سیمش باید همخوانی داشته باشد به‌طوری‌که تفکیک صدای سیم‌ها از یکدیگر مشکل باشد.
- ازآنجایی‌که این ساز را می‌توان در دستگاه‌های مختلف نواخت. پیشنهاد می‌کنیم که از یک ماه پیش از نواختن در دستگاه موردنظر ساز را کوک کنید، این کار امکان از کوک خارج شدن هنگام نواختن را بسیار کم می‌کند.
- هنگام خرید ساز بیش از زیبایی ظاهری به جنس و سلامت تک‌تک اجزای آن دقت کنید. بین سیم و سیم گیرها را کاملاً بررسی کنید تا دارای ضایعات و چسب نباشند. این موضوع مانع کوک دقیق و نواختن روان سیم‌ها می‌شود.
کیفیت بر زیبایی ارجحیت دارد پس آن را اولویت آخر خود قرار دهید. البته در اهمیت این موضوع که باید سازتان به دلتان بنشیند هیچ شکی نیست.
- ازنظر وزنی دقت کنید که بین کاسه و دسته تعادل برقرار باشد و برای نگاه‌داشتن ساز در حین نواختن دچار سختی نشوید.
- کیفیت سه‌تار به جنس چوب، پرده و کیفیت صدا بستگی دارد. هر سازی که در این سه زمینه بهتر باشد بالطبع قیمت بالاتری نیز خواهد داشت. خیلی درگیر مهر ساز و برند آن نباشید چه‌بسا بسیاری از سازنده‌های خوب، سازهای بی‌کیفیت هم ساخته باشند. هنگام خرید ساز تنها به گوش‌ها و دست‌هایتان اعتماد کنید.
- همیشه و در هر شرایط آب و هوایی ساز خود را درون کاور حمل کنید و از قرار دادن ساز در نور مستقیم خورشید و یا مکان‌های نم‌دار و مرطوب خودداری کنید.
- همیشه ساز را به‌صورت ایستاده نگهداری کنید و از خوابانیدن آن پرهیز کنید.
- خرید سه تار را خودتان انجام دهید یا با دوستی همراه شوید که در این زمینه خبره است در غیر این صورت اگر به استاد خود اطمینان کامل دارید می‌توانید از راهنمایی او بهره بگیرید.
- در نظر داشته باشید که زیاد رنگ خوردن ساز ممکن است آن را زیباتر کند اما کیفیت صدای آن را پایین می‌آورد. برای جلای ساز باید از لاک‌والکل استفاده‌شده باشد.
- درصورتی‌که قصد خرید اینترنتی دارید حتماً از یک سایت معتبر خریداری کنید و از شرایط و ضمانت تعویض یا مرجوع کردن ساز خود در صورت هرگونه خرابی و یا کیفیت پایین اطمینان حاصل کنید. البته همیشه بهترین راه مراجعه حضوری به فروشگاه و امتحان کردن و نواختن چند ساز مختلف است.
- سه‌تار در میان سازهای دیگر معمولاً ساز گران‌قیمتی نیست اما اگر قصد خرید ساز باکیفیتی را دارید که بودجه‌تان برای خرید آن کم است سه تار دست دوم می‌تواند گزینه مناسبی برای شما باشد. معمولاً قیمت سه تار از حدود ۲۰۰ هزار تومان به بالا است. حتی با بودجه‌ای اندک نیز می‌توان ساز را تهیه کرد و به آموختن این ساز خوش‌نوا مشغول شد.
